„Prawo Mojżesza a Prawo Chrystusa”

Jacek has translated the following text from the discussion topics category.

I post it as evidence of my search for truth because the message of this text is no different than my understanding of the Law.

Either way it is an interesting analysis.

_________________________

„Prawo Mojżesza a Prawo Chrystusa”

 

 

Poniższy fragment z programu radiowego Arnolda Fruchtenbauma „Mesjańskie studium biblijne” jest zasadniczy, ponieważ wielu wierzących nie ma do końca pewności, w jaki sposób mają się dziś odnosić do prawa Mojżesza. Stanowi to problem zwłaszcza dla żydowskich wierzących. Naszym celem jest zatem omówienie Pisma Świętego z perspektywy zarówno żydowskiej jak i biblijnej tak, abyśmy mogli pomóc wyjaśnić i rozwiązać kwestię, która jest tak istotna i powszechna dla tych z nas, którzy pracują w Ariel Ministries, dla misji żydowskich i ogólnie dla ewangelizmu.

 

INTRODUCTION

If there is one most pressing problem facing the Jew who has recently come to faith in the Messiah, it is the attitude toward the Law of Moses. The dilemma is this: to what extent should a Messianic Jew observe the Law of Moses?

There have been two factors in the minds and teachings of many Christians that have created this problem. The first is the practice of the division of the Law into commandments ceremonial, civil and moral. Based on this division, many have concluded that the believer is free from ceremonial and civil commandments, but still subject to moral commandments. The second is the belief that the Ten Commandments still have force today, while the other 603 commandments no longer do. For example, when confronted with a Seventh-day Adventist, a person taking this approach runs into problems regarding the fourth commandment about keeping the Sabbath. At this point, the believer begins to avoid the issue or maneuver around it, resulting in inconsistency. While many different groups - both Jewish and Gentile, Messianic and non-Messianic - claim that we are still under the Law, none of them who say this actually believe it! Anyone who makes such a claim then proceeds to make significant changes to it. So many changes, in fact, that Moses himself would not recognize his own Law. None of those who make such a claim truly obey it as it is written.

The solution to this problem lies in discovering what the Bible says about the Messianic believer's relationship to the Law, and in particular the Ten Commandments.

The purpose of the Law of Moses

It is worth noting that The Scriptures clearly state that the Law was given to Israel, not to the Gentiles or the church (Deut 4:7-8; Ps 147:19-20; Ml 4:4). Another point to note is the manner in which the Law of Moses was given. Most know that Moses received the Law on Mount Sinai from the Hand of God. Ten of the commandments, written on tablets of stone, were written with the finger of God. The Old Testament indicates that the remaining 603 commandments were written as God commanded Moses.

Przejdźmy teraz na inną płaszczyznę, by odpowiedzieć na pytanie: „Jaki jest cel Prawa Mojżeszowego?”. Biblia podaje nam szereg celów tego Prawa. Pierwszym z nich jest revelation of God's holiness; showing the standard of righteousness that God required in order to have a right relationship with Him. Let me emphasize that nowhere in Scripture does it say that the Law of Moses was a means of salvation. Such a concept would make salvation attainable through the fulfillment of works. Instead, we know that salvation has always been by grace through faith. The content of faith has changed over the centuries; what exactly one had to believe in order to achieve salvation has varied based on progressive revelation (what God has revealed over time). The means of salvation never changes, however, and the purpose of the Mosaic Law was never to offer the Jew a way of salvation. It was given to the people already redeemed from Egypt, not in order to his redemption.

The second purpose of the Law was to provide a means or rules of conduct for the Old Testament saints. We read about this in Romans 3:20 and 28, where Paul clearly indicates that no man was justified by the works of the Law. The law was never a means of salvation, but rather it always had other purposes, and in this case it gave rules of life for the Old Testament believer.

The law had two more purposes - separation of the Jews from other nations (Leviticus 11:44-45; Deuteronomy 7:6, 14:1-2) and providing them with opportunities to both individually and collectively worship God.

The fifth purpose of the Mosaic Law was to show sin. This is indicated by three passages in Romans. In Romans 3:19-20 Paul emphasizes that there is no justification through the Law. No Jew will be justified by it. So what is the Law if not a way to justification, a way of salvation? The Law exists to give us knowledge of sin and to show us exactly what sin is, as Paul reiterates in Romans 5:20 and 7:7. Paul realized his own sinful nature by studying the Law and realizing that he was falling short of God's standard of righteousness (an example of the first and third purposes of the Law working together).

Innym celem – dziwnym, niemniej jednak prawdziwym – jest sprawienie, by dana osoba bardziej grzeszyła (Rzymian 4:15, 5:20). Paweł wyjaśnia, co ma tu na myśli w Rzymian 7:7-13 i ponownie w 1 Liście do Koryntian 15:56, gdzie czytamy: „Żądłem zaś śmierci jest grzech, a siłą grzechu prawo” (UBG).

Zasadniczo, Paweł mówi tu, że grzeszna natura potrzebuje bazy do działania; ponadto używa ona Prawa jako tej bazy. Paweł zauważa, że tam, gdzie nie ma Prawa, nie ma przestępstwa. Nie miał on oczywiście na myśli tego, że grzech nie istniał przed nadaniem Prawa, lecz raczej to, że termin „przestępstwo” jest konkretnym rodzajem grzechu naruszającym konkretne przykazanie. People were sinners before the Law was given, but they were not criminals under the Law until it was given. Once that happened, the sinful nature had a basis for action causing the individual to violate those commandments, sinning all the more.

This last goal led to the seventh goal, which is to bring us to absolute faith, specifically faith in Jesus the Messiah (Gal 3:24). We can strive to keep the Law perfectly, but our sinful nature prevents us from doing so, as Paul describes in Romans chapter seven. There is another purpose, but it will be discussed more adequately later in this study.

Unity of the Law of Moses

Należy zrozumieć, że Prawo Mojżeszowe postrzega się w Piśmie Świętym jako całość. Słowo Tora lub „Prawo” w odniesieniu do Prawa Mojżeszowego występuje zawsze w liczbie pojedynczej, mimo że zawiera 613 przykazań. To samo dotyczy greckiego słowa „nomos” w Nowym Testamencie. Podział Prawa Mojżeszowego na część ceremonialną, cywilną i moralną jest praktyczny dla potrzeb badania różnych typów przykazań w nim zawartych, ale przez samo Pismo Święte Prawo nigdy nie jest w ten sposób dzielone. Nor is there any biblical basis for separating the Ten Commandments from all 613 and making only the Ten Commandments eternal. All 613 commandments are the totality that constitutes the Law of Moses.

It is this principle of the uniformity of the Mosaic Law that underlies the idea of observance all right In James 2:10, the Apostle clearly means here that it is enough for a person to break just one of the 613 commandments, and he is guilty of breaking the entire Law of Moses. And this can only be true if the Law of Moses is the whole. If it were not, the guilt would lie only in violating a particular commandment, not the entire Law. In other words, if one breaks a civil commandment, one is also guilty of breaking ceremonial and moral commandments. The same is true if one breaks a moral or ceremonial commandment. To put these insights into perspective, a person under the Mosaic Law who eats ham is guilty of breaking the Ten Commandments, even though none of them say anything about ham.

Aby dobrze zrozumieć Prawo Mojżesza i jego relację z wierzącym (Żydem czy poganinem), koniecznym jest postrzeganie go w taki sposób, w jaki czyni to Pismo Święte – jako całości, która nie może być dzielona na części, które anulowano i części, których się przestrzega. Nie można też wydzielać pewnych przykazań w taki sposób, by nadany im był status inny, niż pozostałych przykazań.

Prawo Mojżesza przestało mieć moc

Jednoznaczna nauka Nowego Testamentu jest taka, że Prawo Mojżesza zostało unieważnione wraz ze śmiercią Mesjasza. Innymi słowy, Prawo w swej całości już dłużej nie ma władzy nad jakąkolwiek jednostką. Jest to ewidentne przede wszystkim w Liście do Rzymian 10:4, gdzie Paweł mówi nam: „Końcem bowiem prawa jest Chrystus ku sprawiedliwości każdego, kto wierzy” (UBG). Pokrywa się to z Listem do Galacjan 2:16, który stwierdza, że nie ma usprawiedliwienia z Prawa. Co więcej, nie ma uświęcenia i doskonałości poprzez Prawo (Hbr 7:19).

Drugą ważną w tym miejscu kwestią jest to, że Prawo Mojżeszowe nigdy nie miało być stałym zarządzeniem, ale tymczasowym. W kontekście Listu do Galacjan 3:19, Paweł opisuje Prawo Mojżeszowe jako dodatek do Przymierza Abrahamowego. Dodane zostało celem bardzo wyraźnego ukazania grzechu tak, aby wszyscy wiedzieli, że nie dorównali Bożemu standardowi sprawiedliwości. Był to dodatek tymczasowy do czasu Chrystusa, „(…)aż do przyjścia potomka”. Teraz, gdy On przyszedł, Prawo jest skończone.

Po trzecie, wraz z Chrystusem zaistniało nowe kapłaństwo według porządku Melchizedeka, zamiast poprzedniego porządku Aarona. Podczas gdy Prawo Mojżesza stanowiło podstawę kapłaństwa Lewickiego, to owo nowe kapłaństwo wymagało nowego prawa, w ramach którego mogłoby funkcjonować. List do Hebrajczyków 7:11-12 wyjaśnia, że dozwolony był tylko jeden typ kapłaństwa i że było to kapłaństwo lewickie. Ale kapłaństwo lewickie wraz ze swoim systemem ofiarniczym opartym na przelewaniu krwi zwierząt nie mogło doprowadzić do doskonałości; mogła to uczynić jedynie krew Mesjasza (Hbr 9:11-10:18). Prawo Mojżeszowe było podstawą dla kapłaństwa lewickiego, ale by owo stare kapłaństwo mogło zostać zastąpione nowym, kapłaństwem Melchizedeka, wymagana była zmiana Prawa.

Czy zaistniała zmiana Prawa? List do Hebrajczyków 7:18 stwierdza, że Prawo Mojżeszowe zostało unieważnione. Jako że przestało ono obowiązywać, możemy mieć teraz nowe kapłaństwo według porządku Melchizedeka. Gdyby Prawo Mojżeszowe wciąż obowiązywało, Jezus nie mógłby funkcjonować jako kapłan. Prawo Mojżesza jednak już nie obowiązuje, a zatem Jezus może być kapłanem według porządku Melchizedeka.

Czwarty element materiału dowodowego świadczącego o anulowaniu Prawa Mojżeszowego skupia się na części Prawa, którą większość ludzi chce zachowywać – Dziesięciu Przykazaniach. Bardzo istotny jest tu 2 List do Koryntian 3:2-11. Po pierwsze, trzeba nam zwrócić uwagę na to, co Paweł mówi w tym fragmencie na temat Prawa Mojżeszowego. Nazywa je zarówno „posługiwaniem śmierci” jak i „posługiwaniem potępienia” (w. 7, 9, UBG). Oba określenia są z pewnością negatywne, ale i uzasadnione. Paweł dodatkowo wyraźnie uwydatnia Dziesięć Przykazań, pisząc o nich jako o tych, które są „wyryte literami na kamieniach”. Najważniejszą kwestią jest więc to, że Prawo Mojżeszowe, reprezentowane w szczególności przez Dziesięć Przykazań, jest posługą śmierci i potępienia. I to pozostałoby prawdą, gdyby Dziesięć Przykazań dziś obowiązywało.

One jednak już nie obowiązują, gdyż to Prawo przeminęło (w. 7, 11). Greckim słowem, jakie zostało tu użyte, jest „katargeo” oznaczające „unieważnić”. Jako że ustęp ten kładzie nacisk na Dziesięć Przykazań, oznacza to, iż Dziesięć Przykazań przeminęło. Nacisk ten jest bardzo wyraźny. Prawo Mojżesza, a w szczególności Dziesięć Przykazań, już dłużej nie obowiązuje. W rzeczywistości wyższość Prawa Chrystusa jest widoczna w świetle faktu, iż Prawo to nigdy nie zostanie unieważnione.

Paweł rzuca więcej światła na tę kwestię w swoim Liście do Efezjan (2:11-16, 3:6), tłumacząc, że Bóg zawarł pewne przymierza z ludem żydowskim. (Tak naprawdę Bóg zawarł cztery bezwarunkowe, wieczne przymierza z Izraelem: Abrahamowe, Palestyńskie, Dawidowe i Nowe Przymierze). Wszystkie Boże błogosławieństwa, zarówno materialne jak i duchowe, otrzymuje się dzięki tym czterem żydowskim przymierzom, które są wieczne jak i  bezwarunkowe.

Równocześnie Paweł zauważa, że Bóg dodał piąte przymierze – tymczasowe i warunkowe. Jest to Przymierze Abrahamowe, którego częścią jest Prawo Mojżeszowe. Według Pawła Prawo Mojżeszowe służyło za „stojący pośrodku mur, który był przegrodą” (Ef 2:15, UBG). Jest to jeszcze jeden cel Prawa (ten, do którego nawiązaliśmy wcześniej) – stanowić mur będący przegrodą, uniemożliwiającą poganom korzystanie z duchowych błogosławieństw dla Żydów. Jeśli w Starym Testamencie poganin pragnął stać się beneficjentem błogosławieństw duchowych dla Żydów, musiał przyjąć na swoje barki całe Prawo – od obrzezania po życie tak, jak każdy inny Żyd. Jedynie poganin, który przeszedł na judaizm mógł cieszyć się błogosławieństwami przymierzy żydowskich. Gdyby Prawo Mojżeszowe nadal obowiązywało, wciąż istniałby ów mur będący przegrodą celem zachowania różnicy między Żydami a poganami. Mur ten został jednak zburzony wraz ze śmiercią Chrystusa; ponownie murem tym było Prawo Mojżeszowe i tak też Prawo to zostało unieważnione. Teraz poganie jako poganie, na podstawie wiary, mogą i faktycznie cieszą się żydowskimi, duchowymi (aczkolwiek nie fizycznymi) błogosławieństwami poprzez zostanie współuczestnikami obietnicy w Chrystusie Jezusie.

Podsumowując, Prawo jest całością składającą się z 613 przykazań i jako całość zostało unieważnione. Żadne przykazanie nie obowiązuje od czasu krzyża Jezusa. Prawo istnieje i może być zastosowane jako narzędzie dydaktyczne, by ukazać Boży standard sprawiedliwości, naszą grzeszność i potrzebę ofiary zastępczej. Może być użyte, by pokierować kogoś do Chrystusa (Gal 3:23-25). Całkowicie przestało ono jednak funkcjonować jako prawo dla jednostki. List do Hebrajczyków 8:1-13 ukazuje podobieństwo pomiędzy Prawem Mojżeszowym a Nowym Przymierzem – autor, cytując Księgę Jeremiasza 31:31-34, stwierdza, że gdy tylko zawarte zostało „nowe” Przymierze, to Przymierze Mojżeszowe stało się „Starym” – „A to, co się przedawnia i starzeje, bliskie jest zaniku” (w. 13, UBG). Prawo Mojżeszowe się zestarzało w czasie Jeremiasza, a zanikło, gdy umarł Mesjasz.

Wierzący Żyd jest pod nowym Prawem

Prawo Mojżesza zostało wyeliminowane i jesteśmy teraz pod nowym prawem. Owo nowe prawo zwie się Prawem Chrystusa w Liście do Galacjan 6:2 oraz Prawem Ducha życia w Liście do Rzymian 8:2. Jest to zupełnie nowe prawo, całkowicie oddzielne od Prawa Mojżeszowego. Prawo Chrystusa zwiera wszelakie przykazania obowiązujące nowotestamentowego wierzącego.

Powodem, dla którego panuje takie nieporozumienie w kwestii stosunku Prawa Mojżesza do Prawa Chrystusa jest to, że oba te prawa mają wiele podobnych przykazań, co skłania niektórych do wysnucia wniosku, że w związku z tym faktem pewne sekcje Prawa Mojżeszowego zostały zachowane. Wykazaliśmy już jednak, że tak być nie może, a wyjaśnienie podobieństwa tych przykazań leży gdzie indziej.

Po pierwsze, musimy zdać sobie sprawę z tego, że w Biblii istnieje szereg przymierzy, w tym: Edeniczne, Abrahamowe, Noachickie, Mojżeszowe oraz Nowe. Nowe przymierze zawsze zawierać będzie niektóre z tych samych przykazań, co przymierze wcześniejsze, jednak nie oznacza to, iż poprzednie przymierze nadal obowiązuje. O ile pewne przykazania Przymierza Adamowego były też częścią wcześniejszego Przymierza Edenicznego, o tyle nie znaczy to, że poprzednie przymierze wciąż częściowo obowiązywało. Przeciwnie, przestało ono funkcjonować wraz z upadkiem człowieka. Tak samo jest w przypadku, gdy przyrównamy do siebie Prawo Mojżesza i Prawo Chrystusa. Istnieje wiele podobnych przykazań. Przykładowo, dziewięć z Dziesięciu Przykazań znaleźć można w Prawie Chrystusa, ale nie oznacza to, że Prawo Mojżesza nadal obowiązuje.

Pozwólcie, że zilustruję to posługując się przykładem, z którym sami mieliście do czynienia. Otrzymałem swoje pierwsze prawo jazdy w stanie Kalifornia. Tak długo, jak jeździłem po Kalifornii, podlegałem prawu drogowemu tego stanu. Dwa lata później przeniosłem się jednak do Nowego Jorku. Z chwilą, gdy opuściłem Kalifornię, przestałem podlegać kalifornijskiemu prawu drogowemu. Prawo drogowe tego stanu w moim przypadku stało się nieważne. Teraz moja jazda podlegała nowemu prawu – prawu drogowemu stanu Nowy Jork. Było wiele praw, które się różniły. W Kalifornii wolno mi było skręcić w prawo na czerwonym świetle po zatrzymaniu się i ustąpieniu pierwszeństwa przejazdu. W Nowym Jorku nie było to jednak dozwolone. Z drugiej strony, istniało wiele podobnych praw w obu stanach, jak choćby nakaz postoju na czerwonych światłach. Kiedy jednak zatrzymałem się na czerwonych światłach w Nowym Jorku, to nie zrobiłem tego w posłuszeństwie wobec stanu Kalifornia, jak to niegdyś czyniłem, lecz w posłuszeństwie stanowi Nowy Jork. Analogicznie, jeśli przejechałem na czerwonym świetle nie zatrzymawszy się, nie byłem winny złamania prawa kalifornijskiego, lecz nowojorskiego. Wiele praw było podobnych, niemniej jednak były to dwa wyraźnie różniące się między sobą systemy.

Prawo Mojżeszowe zostało unieważnione i znajdujemy się teraz pod Prawem Chrystusa. Wiele jest odmiennych przykazań. Prawo Mojżeszowe nie zezwalało na spożycie wieprzowiny, lecz Prawo Chrystusa na to przyzwala. Istnieje również wiele podobnych przykazań, ale znajdują się one w dwóch różnych systemach. Jeśli nie zabijamy albo nie kradniemy, to jest tak nie z uwagi na Prawo Mojżeszowe, ale na Prawo Chrystusa. I odwrotnie, jeśli kradnę, to jestem winny złamania nie Prawa Mojżesza, a Prawa Chrystusa.

Zrozumienie to może rozwiązać wiele kwestii dla wierzących, takich jak noszenie spodni przez kobiety, szabat czy dziesięcina. Jako że przykazania dotyczące tych rzeczy oparte są na Prawie Mojżesza, to wobec tego nie dotyczą one nowotestamentowego wierzącego. Prawo Chrystusa jest teraz regułą życia dla jednostki będącej wierzącym nowotestamentowym.

Zasada wolności

Chcemy przez to powiedzieć, że wierzący w Jezusa Chrystusa jest wolny od konieczności przestrzegania któregokolwiek z przykazań Prawa Mojżeszowego. Niezwykle istotne jest jednak, by odnotować, iż ma on swobodę, by zachowywać części Prawa Mojżeszowego, jeśli tego pragnie.

Biblijna podstawa dla tej wolności przestrzegania Prawa jest ewidentna w działaniach Pawła, największego wyraziciela wolności od Prawa. Jego przyrzeczenie w Dziejach Apostolskich 18:18 opiera się na Księdze Liczb 6:2, 5, 9 i 18. Jego pragnienie bycia w Jerozolimie na czas Pięćdziesiątnicy w Dziejach 20:16 bazuje na Księdze Powtórzonego Prawa 16:16. Najmocniejszym przykładem są Dzieje 21:17-26, gdzie widzimy, jak sam Paweł przestrzega Prawa.

A zatem jeżeli wierzący Żyd odczuwa potrzebę, przykładowo, powstrzymywania się od spożycia wieprzowiny, to jest wolny, by tak czynić. To samo tyczy się wszystkich innych przykazań. Istnieją jednakże dwa niebezpieczeństwa, których Żyd mesjanistyczny, który wybiera zachowywanie elementów Prawa Mojżesza musi się wystrzegać. Pierwszym z nich jest przeświadczenie, że ten, który tak czyni, przyczynia się do własnego usprawiedliwienia i uświęcenia. To fałsz i trzeba tego unikać. Drugim zagrożeniem jest to, że można wymagać, czy też oczekiwać od innych, by również przestrzegali Prawa. Jest to równie błędne myślenie i balansuje na krawędzi legalizmu. Ten, który korzysta ze swojej wolności, by przestrzegać Prawa Mojżesza, musi uznawać i respektować wolność drugiej osoby umożliwiającą mu nieprzestrzeganie Prawa.

 

_______________

My comment.

Autor nic nie wspomina o ważności Starego Testamentu. Wychodzi na to, że księga Przysłów, Psalmy idą do kosza, ponieważ ST możemy taktować już tylko historycznie jako zapis losów ludu Izraela.

Jest mowa o Prawie Jezusa. Z tego co wiem, to nie ma czegoś takiego jak Prawo Jezusa. Jeśli założymy, że ono jest i opiera się oczywiście na miłości do bliźniego, to i tak Pan Jezus cytował Stary Testament:

 

Będziesz miłował twojego Boga z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił” (Pwt 6, 5).
…będziesz kochał bliźniego jak siebie samego” (Kpł 19, 18).

 

Jeśli dekalog nie istnieje wraz z innymi przykazaniami Boga, to zbędne jest:

1. Studiowanie Starego Testamentu
2. Zbędne są listy Pawła ponieważ ważne jest Prawo Jezusa, a więc Jego samego słowa.

 

Mało tego, to wyznając swymi ustami, że Jezus jest Twoim Panem,  masz gwarancję zbawienia i nie musisz nad sobą pracować. Wszak masz gwarancję zbawienia.

Prawda jest jednak inna. Raptem  około 5 dni temu rozpocząłem pisanie tekstu pt “Chrześcijanie są jak zoombie”. Uważam bowiem, że to wśród chrześcijan jest najwięcej ignorantów jeśli chodzi o takie sfery życia jak: zdrowie, finanse, polityka.

Autor powyższego tekstu wydaje się być właśnie  ignorantem. Moje osobiste zdanie jest takie, iż nie obowiązuje nas Prawo ceremonialne, ale Prawo moralne tak. Poza zgłębianiem tekstów,  obserwuje życie chrześcijan z różnych denominacji i widzę spore różnice. Część chrześcijan kompletnie niczym się nie różni od pogan. Czytanie biblii i chodzenie do kościoła nie czyni ich świętymi, tak jak trzymanie w garażu konia, nie czyni go samochodem.

Osobiście nikogo nie neguje za jedzenie wieprzowiny. Jego sprawa czy dba o swoje zdrowie, ale stwierdzenie, że 10 przykazań nas nie obowiązuje jest furtką dla grzechu.

Weźmy pod lupę jedno przykazanie: nie cudzołóż.

Pan Jezus podwyższył poprzeczkę:

“Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa” Mt 5:27,28”

 

Pan Jezus nie tylko nie obalił tego Przykazania, ale jeszcze zradykalizował to przykazanie, bo wiedział gdzie powstaje grzech.

Gdyby to prawo było w sercach, to zbory przepełnione byłyby idealnymi wierzącymi, a tak nie jest. Żeby było Prawo w sercu, należy je poznać.

Jeśli wystarcza sama wiara w Jezusa, to po co my wychodziliśmy z kościoła Rzymu? Oni wszyscy wierzą w Jezusa. Nawet obchodzą święto tzw Bożego Narodzenia. Masakra.

W takim razie na przykładzie owego “nie cudzołóż”, obowiązuje nas Prawo czy nie? Czy Prawo zostało włożone w serca wszystkich chrześcijan?

Jezus wszak użył pojęcia grzechu: cudzołóstwa. Kogo się tyczył ten zakaz?

 

 

Dziękuję Jackowi za tłumaczenie, ale nie zgadzam się z autorem.